जाडो छल्न बेंशी झर्दै मुस्ताङ्गी

घनश्याम खड्का

म्याग्दी– चिसो बढेपछि हिमालपारीको जिल्ला मुस्ताङ्गी मध्य कात्तिकदेखी नै जाडो छल्न बेंशीका बस्ती झर्र्न थालेका छन । सवै बेंशी झरेपछि मुस्ताङ्गको उपल्लो भेगका प्रायः सवै घर रिक्ता भएका छन ।
न्यानो खोज्न बेंशी झर्ने मुस्ता¨ीको परम्परागत पद्धति भने फेरिएको छ । गधा र घोडाको बथानसंगै जिम्बु लगाएतका हिमाली जडिबुटी बोकेर परिवारस“गै पैदल बेंशीका वस्तीमा झर्ने मुस्ता¨हरु अहिले भने बस, जीप र ट्रकमा कोचिएरै झरिरहेका छन । फाट्टफुट्ट मुस्ता¨ीहरु भने घोडाको बथानलाई हिमाली जडिबुटी बोकाएर पैदल नै तल ओर्लिरहेका भेटिन्छन ।
‘कोही जहाजमा, कोही गाडीमा जान्छन । खल्तीमा सुको नहुने हिंडेरै वेंशी झरेका छौं’ चरा¨बाट हिमाली जडिबुटी र केही चिनिया“ सामाग्रीलाई घोडामा बोकाएर पोखरा हिंडेका चरा¨का थुप्तेन गुरु¨ले भने, ‘बालबच्चा स्कुलले असोजमै पोखरा झारेको छ । महिलाहरु गाडीमा झरे हामी घोडा धपाएर झर्दै छौं ।’
हिउ“दाका कात्तिक–माघ चार महिना उनीहरु म्याग्दी, पर्वत, पोखरा हुंदै भारतका विभिन्न शहरमा पुगेर घुम्ती ब्यापारगरी विताउने गर्छन । मुस्ता¨ीका हरेक वर्षका हिउ“द यसरी नै वित्ने गरेको छ ।
हिउ“दा चार महिना मुस्ता¨ीको जाडो छल्ने समय हिमाली जडिबुटीलाई बेचेर फर्कदा खाद्यान्नको जोहो गर्ने गतिलो अवसर पनि हो । जौ, उवा, फापर र केही तरकारीबाहेक अन्य खेती नहुने र चौरी र भेडाच्याग्रा पाली जिविकोपार्जन गर्दै आएका उपल्लो भेगका मुस्ता¨ीको जिवन हिउ“दमा थप कष्टप्रद हुन्छ ।
मुस्ता¨का लोमन्था¨, डालोमे र बाह्गाउ“ मुक्तिक्षेत्र गाउ“पालिकाबाट बढीमात्रामा जाडो छल्न बेंशी छर्ने गर्छन् । मोटरबाटोको पहु“चले मुस्ता¨को जनजिवनमा ब्यापक फेरवदल आएपनि जाडो छल्न बेंशी झर्नुको विकल्प भने टरेको छैन ।
सरकारी कार्यालय र कर्मचारीहरु पनि तल्लो क्ष्ँेत्रमा ओर्लेका छन । उपल्लो मुस्ता¨का प्रहरी, हुलाक कर्मचारी, श्वास्थ्य कर्माचारीलाई चार महिनाकालागी तल्लो क्षेत्रका सम्बन्धीत कार्यालयमा समाहित गराईएको छ ।
विद्यालयहरु बन्द भएपछि विद्यार्थीहरु स“गै झरेका शिक्षकहरुले पोखरामा अस्थाई विद्यालय स्थापना गरी अध्यापन गराउन थालेका छन । जाडो महिनाका चार महिना मध्य कात्तिकदेखी मध्य फागुनसम्म मुस्ता¨का विद्यालय बन्द गरी पोखरामा अस्थाई रुपमा चलाउने गरिन्छ ।
‘मुस्ताङ्गको उपल्लो भेग शुन्य बनेको छ । आफुस“गै हि“डाउन नसकिने अवस्थाका बृद्धाबृद्ध, घर कुरुवा र भेडाच्याङ्ग्रा, चौरी समेतका पशुचौपाया मात्र छोडिएका छन’ चराङ माविका शिक्षक शिव बरुवालले भने, ‘चिसो बढेपनि अझै हिउ“ परेको छैन । तर विद्यालय लगाएत सवै बस्तीमा जाडो विदा भएकोले अव फागुन १५ पछि मात्र माथी उक्लने हो ।’
मुस्ताङ्गी मात्र होईन उिपल्लो भेगका डोल्पालीहरु पनि जाडो छल्न मुस्ता¨को बाटोहु“ बेनी आई पुगेका छन । उनीहरुको पोखराहु“दै दिल्ली पुग्ने योजना छ । डोल्पाको छर्काभोट लगाएत आसपासका वस्तीबाट सवै भन्दा नजिकको पैदल मार्गबाट मुस्ताङ्गी बाटो हु“दै जाडो छल्न म्याग्दी, पोखरा पुग्ने गरेका छन ।