शैक्षिक भ्रमण खर्चिलो होईन, उपयोगी बनाउँ

‘भ्रमण’ भन्ने वित्तिकै घुम्ने काम वा घुमाई भन्ने बुझिन्छ । मानिस स्वभावैले एकै स्थानमा बस्न चाहाँदैन । व्यक्तिले एउटै स्थानमा बसेर भन्दा बढी भ्रमणबाट सिक्दछ । भ्रमणबाट सिकेका कुरालाई व्यवहारिक रुपमा लागू गर्न सक्षम हुन्छ ।

जीवनलाई अनुभवहरुको संगालो पनि भनिन्छ । त्यसैले अनुभवहरुबाट आफ्ना अनुभूतिलाई निखार्दै अगाडि बढ्नका लागि भ्रमण अत्यन्तै महत्वपूर्ण हुनुपर्छ । आफ्नो मन मिल्ने साथीहरु तथा घरपरिवारका सदस्यहरुसँग गरिएको भ्रमणबाट भने धेरै कुरा सिक्ने मौका प्राप्त हुन्छ । त्यसैले पनि जीवनमा भ्रमणले मानिसलाई परिपक्वतातर्फ उन्मुख गर्नका लागि मद्दत पुर्याउँदछ ।
आजभोलि विद्यालयका बालकालिकाहरुको भ्रमणको लहर नै चलेको छ । खासगरी कात्तिक, मंसिर महिना भनेको भ्रमणको लागि उपयुक्त मौसमको महिना पनि मानिन्छ । विद्यालयमा अर्धवार्षिक परीक्षा सकिएपछि वार्षिक रुपमा नै योजना बनाएर आजभोलि भ्रमण लाने प्रचलन बढ्दैै गएको छ ।

पहिले भ्रमणको चलन थिएन । पढेर भन्दा आँफैले देखेर बुझेको कुरा चीरस्थायी हुन्छ । यसरी लिएको ज्ञान विस्मरण पनि हुँदैन । जीवनमा भ्रमणबाट प्राप्त गरेका अनुभवहलाई अरुसँग बाँड्दा पनि छुट्टै आनन्द पनि आउँदछ ।

भ्रमणलाई उपलब्धीमूलक बनाउन सकेमा मात्रै भ्रमणका लगि गरिएको लगानी फलदायी हुन्छ । बालबालिकाहरुका लागि गराईने शैक्षिक भ्रमणहमा भने विशेष योजना बनाएर सिक्नका लागि समय व्यवस्थापन गर्नु जरुरी छ । भ्रमणलाई मनोरञ्जनका रुपमा मात्रै लिइनु हुँदैन । कुनै पनि नयाँ नयाँ स्थानहरुमा पुग्नासाथ आफूलाई रुची लागेको क्षेत्रहरुका बारेमा कुनै पनि ऐतिहासिक वा पुरातात्विक महत्वका क्षेत्रहरुका सन्दर्भमा जानकारी लिने र त्यसका बारेमा टिपोट तयार गर्न समय दिनु पर्दछ । यसरी तयार गरिएका टिपोटहबाट यात्रा संस्मरण वा नियात्रा लेख्न सकिन्छ । अनुभवहरुको आधारमा प्रतिवेदन तयार गराउन सकिन्छ ।

विश्वमा हिजो जे थियो त्यो आज छैन, आज भएको कुरा भोलि नहुन सक्दछ र भोलिका कुराहरु पनि विस्तारै पर्सीका कुराले विस्थापित गर्दै जानेछन् । यसको तात्पर्य के हो भने समयसँगै विश्व परिवेश र हामीले प्रयोग गर्ने साधन र स्रोतहमा व्यापक परिवर्तन आएको छ । कुनै ऐतिहासिक स्मारकहरुका तस्वीरहरु लिएर ती तस्वीरका आधारमा भ्रमणका बारेमा जानकारीमूलक आलेख वा स्मरणात्मक अनुभवहरु लेख्न सकिन्छ ।

भ्रमणमा विद्यार्थीलाई लगिँदैछ भने विद्यालयले पहिले नै योजना तय गर्नु पर्छ । र, सोही योजना अनुरुप जिम्मेवारी बाँडफाँड गरेर भ्रमण जानु पर्छ । भ्रमण यस्तो होस् कि हरेक पल र समयमा बालबालिकाहरुले केही कुराहरु सिक्दै जाउन् र सिकेका कुरालाई आफ्नो डायरी वा कपीमा नोट गर्दै जाउन् । भ्रमणको सकिएपछि साँझ बास बस्ने स्थलमा समीक्षात्मक छलफल गरेर भोलिको योजना तय गर्नु पर्दछ । कहिँ समस्या आएको छ भने त्यो समस्याको उचित समाधान खोजिनु पर्दछ ।

भ्रमणका समयमा खानपानमा पनि ध्यान दिनु जरुरी छ । संभव घरबाट नै तयार गरिएका सुख्खा खानेकुराहरु लैजानका लागि बालबालिकालाई प्रेरित गरिनु पर्दछ । यसो हुन सकेन भने भ्रमण अवधि नै निरस हुन पुग्दछ । यसका साथै बालबालिकालाई मौसम अनुकूकलका लुगाहरु लैजान र समुचित प्रयोगका लागि सरसल्लाह दिनु पर्दछ । रात्री बसमा यात्रा गर्नु छ भने बालबालिकाका लागि सोही अनुसार बाटोघाटो तथा अपनाउनु पर्ने सावधानीका बारेमा पनि सचेत गराउनु पर्दछ ।

कुनै पनि स्थलहरुको अवलोकनका क्रममा पालना गर्नु पर्ने अनुशासनका नियमहरुका बारेमा पनि बालबालिकाहलाई पहिले नै जानकारी गराउनु पर्दछ । कुनै वगैंचा, चिडियाखाना तथा सङ्ग्रहालयहरुको अवलोकनका निमित्त लैजाँदा पंक्तिबद्ध हुने, पालो पर्खिने, त्यहाँ राखिएका बस्तुहरुलाई जथाभावी नचलाउने र बार तथा पर्खालहरुमा नचढ्ने, तस्वीर खिच्नका लागि निषेधित गरिएका स्थलहरु भएमा सो को बारेमा पनि जानकारी गराउनु पर्दछ ।

आवश्यक जानकारी लागि स्थानीय सरोकारवालालाई अन्तर्वार्ता र जानकारी लिने अवसर दिनु पर्दछ । यसले गर्दा आत्मविश्वास र कौतुहलता जगाउने बानीको विकास हुन्छ । यसरी विकास गरिएको कौतुहलताले बालबालिकाहरुलाई सदा जिज्ञासु बनाइरहन प्रेरित गर्दछ ।

अर्को कुरा के भने बालबालिकाहरु स्वभावैले जिज्ञासु र हरेक कुरामा सजिलै आकर्षित भैहाल्छन् । बाटोघाटोमा बेच्न राखिएका बस्तुहरुका बारेमा पनि सजग बनाइरहनु पनि जरुरी छ । त्यसैगरी कुनै पनि धार्मिक स्थालहरुमा ढग्ने नियतले मानिसहरु बस्न सक्ने हुनाले सजगता अपनाउनका लागि सचेत गराइरहनु जरुरी छ ।

भ्रमण सम्पन्न गरेर फर्किएपछि पनि भ्रमणका सन्दर्भमा आफूले प्राप्त गरेका अनुभव तथा अनुभूतिहरुलाई संकलन गरेर त्यसको बारेमा प्रतिवेदन, आलेख, चिनारी तथा नियात्रा वा निवन्ध लेख्नका लगि प्रेरित गर्नु पर्दछ । कुनै दिन विद्यालयका सहकार्यकलापहमा शैक्षिक भ्रमणबाट सिकेका कुराहरुलाई लिपीवद्ध गरेर प्रस्तुत गराएर उत्कृष्ट लेखनका लागि उचित पुरस्कार गर्न सकिन्छ ।

भ्रमण सिकाइमय र स्मरणात्मक बनाउनका लागि हरतरहले शिक्षक, विद्यार्थी तथा अभिभावकको सत्प्रयास हुनु जरुरी छ । आजभोलि भ्रमणका नाममा विभिन्न विकृतिहरु पनि भएका छन् । भ्रमणको मात्रै फजुल खर्च गरेर अभिभावकको मिहिनेत र पसिना खेर फाल्नु पक्कै पनि राम्रो हैन ।

यस कुरामा सबैको ध्यान जानु जरुरी छ । त्यसैले भ्रमण साँच्चिकै सुरक्षित होस्, सफल होस्, सिकाइमय होस्, फलदायी होस्, उर्जाशील होस्, शैक्षिक होस् मनोरञ्जनका लागि मात्रै नहोस् ।