मकै उत्पादनमा म्याग्दी आत्मनिर्भर

जिल्लाको लेकदेखी वेंशीसम्मका अधिकांश खेतियोग्य जमिनमा मकैको खेती हुन्छ । र यो सिजनमा म्याग्दीका कृषकलाई परम्परागत शैलीमा मकै भण्डारणको चटारो छ ।
कृषी विकास कार्यालयका अनुसार जिल्ला मकै उत्पादनमा आत्मनिर्भर बन्दै गएको छ । जिल्लाबाट दैनिक उपभोग गर्नेबाहेक विउकोलागी पनि मकै निर्यात हुने गरेको छ ।
कृषी ज्ञान केन्द्रको अभिलेख अनुसार जिल्लाको ११ हजार हेक्टर क्षेत्रफलबाट बार्षिक ३७ हजार ८ सय १७ मेट्रिकटन मकै उत्पादन हुन्छ । जिल्लाबाट करिव २५ मे.टन मकैको विउ पर्वत, पोखरा, चितवन, लम्जुङ्ग, गोर्खा, डोल्पा, जुम्लामा निर्यात हुन्छ ।
‘म्याग्दी मकै खेतीमा आत्मनिर्भर छ । खानाबाहेक विउ मकै उत्पादनगरी बाहिर जिल्ला निर्यात गर्ने गरेको छ । खाजा मकैपनि यहाँ राम्रो उत्पादन छ’ कार्यालयको कृषी प्रसार अधिकृत गोविन्द पोख्रेलले भने, ‘मकै खेतीमा सिंचाई, समयमै फौजीकिरा नियन्त्र, असल मुल विउ र आवश्यक मलको प्रवन्ध गर्न सके जिल्लाका कृषकले मकैबाट राम्रो आम्दानी लिन सक्छन ।’
गाउँघरमा ‘केटाकेटी मकै’ भनिने जुनेली मकै ‘पपकन’ शहरमा माग बढेपछि नगदे वालीको रुपमा खेती गर्न थालिएको छ । जिल्लामा नगदे वालीको रुपमा पपकन सेतो र पपकन पहेंलो गरी दुई जातका मकैको एक सय ५० हेक्टरबढी क्षेत्रफलमा खेती हुन्छ । कृषी कार्यालयका अनुसार जिल्लाबाट पपकनको १० टन बाहिर निकासी हुने गरेको छ । जिल्लाको सतप्रतिशत मकै खेती आकाशे पानीको भरमा निर्भर छ ।
जिल्लाको १६ सय मिटरभन्दा तल्लो क्षेत्रमा मनकामना १, ३, देउती, सितला, र उपल्लो क्षेत्रमा अरुण–१,२, हिलपुल सेतो र स्थानिय जातका मकै खेती गरिन्छ । पोषिलो मकै घतान, पुलाचौर, सिङ्गा, पात्लेखेत, झिं, भगवती, घार, बाबियाचौर क्षेत्रमा बढी खेती गरिन्छ ।
त्यसैगरी उत्पादन राम्रो भएपनि राष्ट्रिय मकै वाली अनुसन्धान केन्द्र रामपुरले ‘गरिवकोलागी’ भनी शिफारिस गरेको पोसिलो–१ मकै कृषकले रुचाएनन । ‘पोसिलो–१’ जातको मकैमा ९ प्रतिशत प्रोटिन रहेको छ । पोषिलो मकै स्वादमा मात्र होईन उत्पादन क्षमतासमेत राम्रो थियो । तर मकैको घोगामा भुत्ला छोटो भएकोले पानी पस्ने र गुलियोपनले छिटो किरा लाग्ने समस्या आएपछि कृषकको बारीबाट चार बर्षमै पोसिलो मकै विस्थापित भएको छ ।

*रघुगंगा गापा, ५ झिं गाउँमा मकैकाे परम्परागत भण्डारण गिरदै गरेकाे फाइल तस्वीर ।