सलह सिकार

वन्यजन्तु, चराचुरुङ्गीको सिकार खेल्ने त सवैले सुनेकै छौं । हतियार वा पासोको सहायताद्धारा जनावर वा पंछिको प्राकृतिक वासस्थानको सेरोफेरोमा मार्ने प्रकृयालाई सिकार खेल्ने र जंगली जनावरको माशुलाई सिकार भनिन्छ ।

भीरमह काढ्ने परम्परागशिपलाई ‘हनी हन्टिङ’, अरिंङ्गालको गोला पोलेर लार्भा खाने परम्परालाई ‘अरिङगाल सिकार’ भने झै ०७७ असारदेखी सिकारको सूचिमा अर्को एक जात थपिएको छ, सलह सिकार ।

सभ्यताको प्रारम्भकालमा मान्छेले भोक मेट्न शुरु गरेको जंगली जनावरको सिकार गर्ने संस्कृति आजको आधुनिक विश्वमा महंगो सोखको माध्यम पनि बनेको छ । तर सलह सिकार भने अलिक फरक शैलीको छ । सलह सिकार मानवजातीमा भोकमरी निम्त्याउने सत्रु जीव नियन्त्रण गर्ने सवैभन्दाबढी प्रभावकारी र सजिलो विधी पनि हो ।

सलह किरा निकै पुरानो प्रवासी शत्रुजीव हो । अन्टार्कटिका बाहेक सवै महादेशमा सलह पुगेका छन । अहिले नेपालमा आएको सलह पाकिस्तानहुँदै भातरबाट नेपाल छिरेका हुन । सलहलाई प्रोटिनको रुपमा प्रयोग गर्ने प्रचलन भने पुरानो हो । विश्वका प्राय: सवै देशमा यसलाई खाने गरेको पाईएको छ ।

म्याग्दीका विभिन्न गाउँमा पनि हुलका हुल छिरेका सलहलाई स्थानीयले सिकार गरी संग्रह गरी राखेका छन । सलह छोपेपछि टाउको, पखेटार खुट्टाको पुछारतिरको भाग छुट्याएर धोईपखाली फ्राई गरी खाने गरिएको छ । सलह सिकार गर्ने सयौं स्थानीय मध्यकी एक हुन, कविता पुन । उनले कम्तीमा चार वोरा सलह संग्रह गरी राखेको बताईन ।

कविताले मात्र होईन जिल्लाका विभिन्न गाउँमा मान्छेहरुले सलह छोपेर सुकाई भण्डारण समेत गरेका छन । हिजोआज गाउँका पाहुनालाई मात्र होईन, सहरका आफन्तलाई समेत कोसेली फ्राईड सलह पठाउने गरिएको छ । सदरमुकाम बेनीका केही रेष्टुरेन्टले त मेनुमा सलह पनि थपेका छन । सलह खान थालेको यो पहिलो पटक होईन बर्षौ पहिले पनि यसरी नै सलह गाउँ पस्दा बाजे पुस्ताले यसरी नै सलह छोपेर खाने गरेको अनुभव सुनाउने गरेका छन ।

सलह फट्याङ्ग्राको एक प्रजाति हो । यो एक किसिमको फौजी किरा हो । सलहलाई अनिकाल निम्त्याउने/भोकमरी लगाउने किरा भनिन्छ । संयुक्त राष्ट्र स.घ कृषी तथा खाद्य्य संगठनले यो किरालाई सलह (लोकसट) प्लेगको नाम दिएको छ । यो किराले हरियो वनस्पितिलाई छिटै पुरै खाई दिनसक्छ ।

सलह लगातार अधिक बर्षाहुँदा माटो ओसिलो हुने र वातावरण हरियाली हुँदा प्रजनन दर र क्षमता बढी हु्ने गरेको छ । ३ देखी ५ महिनासम्म आयु हुने सलह किराले जीवनकालमा २० गुना जनसंख्या बृद्धी गर्ने वीकिपिडियामा उल्लेख गरिएको छ । सलहको उमेर अनुसार हरियो, खैरो र गुगावीहुँदै पहेलो रङ्गमा बदलिन्छ । सुरु चरण ‘होपर’ कै अवस्थामा विषादी छरेर मात्र सलह नियन्त्रण गर्ने उत्तम उपाय हो ।
सलहलाई नियन्त्रण गर्ने सवैभन्दा सजिलो र उत्तम विधी जालको प्रयोग गरी छोप्नु नै हो । यसको प्रोटिनकालागी जालमा पारी मार्नु सवैभन्दा बढी उपयुक्त विधी हो ।

तस्वीर : तारा पुन, कविता पुन, बावुराम तिलिजा